Bizans Dönemi
Antik çağda en parlak dönemini yaşayan Bergama, Bizans’ın doğuş sürecinde eski görkemini yitirerek sıradan bir Anadolu kenti olmuştur. Bu dönüşüme; depremler, doğal afet, kıtlık, idari yapılanmada merkezi yönetimin kente önem vermemesi ve istiala-akınlar gibi faktörler neden olmuştur.
Sur Duvarları
Kilise Yapıları
Geç antik ve Erken Bizans Dönemleri’ndeki yapılaşma, kale duvarlarının örülmesi, kiliselerin inşa edilmesi ve Asklepieion’un sütunlu caddesinin onarılması gibi faaliyetlerle sınırlıdır. Geç Roma Kalesinin inşa edildiği M.S. 3. yy.’da kentin büyük bir kısmı iskân görmekte ve nüfusu ise 120 bin gibi önemli bir sayıdadır. Got duvarları olarak da adlandırılan kale duvarları, ortası harçla doldurulan iki sıra düzenli taş bloklardan inşa edilmiş olup, yapımında çok sayıda antik devşirme malzeme kullanılmıştır.
M.S. 3. yy.’da Got akınlarının oluşturduğu tehdit ve Hristiyanlar ile girilen mücadeleler sonucunda genel olarak bir sosyo-ekonomik gerileme yaşansa da Pergamon, gerek politik gerekse kilise kurumu açısından Batı Anadolu kentleri içinde en önemlilerinden biri olmaya devam etmiştir.
Hristiyanlığın resmi din olması sonrasında M.S. 5. yy.’lın ikinci yarısında Pergamon’da kent dışına iki önemli kilise yapıldığı bilinmektedir. Bunlardan biri Aşağı Agora’nın temelleri üzerine inşa edilen üç nefli bazilikal plana sahip olan kilisedir. Diğeri ise Roma Dönemi aşağı kentinde M.S. 2. yy.’da Mısır Tanrıları adına inşa edilen Kızıl Avlu’da yer almaktadır. Hıristiyanlıkla birlikte tapınakların kiliseye dönüştürüldüğü bilinmektedir. Pergamon’da da bunun en iyi örneği Kızıl Avlu’nun ana mekânı içine inşa edilen ve kuzey kulede yer alan Aziz Yuhanna’ya adanan kilise yapıları görülmektedir. Üç nefli bazilikal bir plana sahip olan bu kilisede, etrafı çevrili bir apsis, koroya ait yan mekânlar ve batıda bir narteks bulunmaktadır. Kilise, yan neflerin üzerine gelen seviyede ikinci bir katla donatılmış ve aydınlatılmıştır.
Pergamon/Bergama’nın, Aziz Yuhanna’nın vahiylerinde bildirilen Batı Anadolu’daki ilk yedi Hıristiyan cemaatinden birine ev sahipliği yapmış olması Hıristiyanlık tarihi için büyük önem taşımaktadır. Yine Erken Hıristiyanlık için önemli olan piskopos listeleri ve ruhani meclislerin tutanaklarında, piskoposluk merkezi ve zaman zaman Küçük Asya başpiskoposluğunun yönetiminden sorumlu yer olarak Pergamon’dan da söz edilmektedir.
Bu dönemde yine Pergamon Akropolüne ve Asklepieion’a da birçok kilise inşa edilir. İlk dönem kazılarında Bizans Dönemi’ne ait kalıntılar kaldırılmış olsa da, 70’lerde yapılan kazılarda bu dönemle ilgili özel bir çalışma yürütülmüş ve böylece Bergama’nın Bizans dönemine ait önemli bilgilere sahip olunmuştur. Bergama’nın Bizans Dönemi, Batı Anadolu kentleri içinde en iyi araştırılan ve bilinen dönemdir. Bugün birkaç kilise, konut yapıları, sarnıçları, nekropolleri ve iyi durumdaki sur duvarlarıyla Bizans dönemi katmanının, Hellenistik ve Roma Dönemi’nde oluşturulan katman üzerinde, kesintisiz bir şekilde devam ettiği izlenebilmektedir.
Kaynaklar
Akdağ, Ö. (2021). Tabip-Filozof Bergamalı Galenos, Kimlik Yayınları, Kayseri.
Akdağ, Ö., Bayder O. (2021). Tıp Ekolleri ve Erdemli Tabip, Kimlik Yayınları, Kayseri.
Bayatlı, O. (2016). Bergama’da Yakın Tarih, Bergama Belediyesi Yayınları, İzmir.
Bayatlı, O.(2016). Bergama Yakın Tarihinde Antik Çağ, Bergama Belediyesi Yayınları, İzmir.
Binan, Ulusoy. D. (2018). Bergama Kentsel Kültür Varlıkları Envanteri ve Çözümlemesi (Miras 3), Ege Yayınları, İstanbul.
Bergama Belediyesi (2011). Uluslararası Bergama Sempozyumu Bildiriler Kitabı I.Cilt, Bergama Belediyesi Yayınları, İzmir.
Bergama Belediyesi (2017). Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzajı Alan Yönetim Planı 2017-2021, İzmir.
Gökovalı, Ş. (2017). Uygarlığın Özeti Bergama, Bergama Belediyesi Yayınları, İzmir.
Pınar, İ. (2016). Seyyahların Gözüyle Tarih İçinde Bergama 1671-1892, Bergama Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir.
Pirson, F., Scholl A. (2014). Pergamon Anadolu’da Hellenistik Bir Başkent, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Radt, W. (2001). Pergamon Antik Bir Kentin Tarihi ve Yapıları, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
Şahin, B. (2014). Anadolu Tarihinde Bergama, Çağdaş Matbaacılık, Bergama/İzmir.
