Bergama’nın UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girme serüveni 2000’li yılların başına dayanmaktadır. Gerek Bergama Belediyesi gerekse Bergama Kültür ve Sanat Vakfı (BERKSAV) ve STK’lar tarafından her fırsatta ve her ortamda Bergama’nın zengin tarihi geçmişine değinilerek UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne girmesi gerektiği dile getirilmiştir. Bu serüven Bergama Belediyesi tarafından UNESCO Dünya Miras Listesi’ne adaylık çalışmalarına 2010 yılında başlamasına da öncülük etmiştir. Bergama 2011 yılı Nisan ayında ön veya geçici olarak tanımlanan listeye (Tentative List) adını yazdırmıştır. Bu listeye ülkeler ileriki yıllarda Dünya Miras Listesi’ne sunmayı düşündükleri varlıklarını ekliyorlar. Böylece bilim dünyasına, araştırmacılara ve korumacılara bu alanı tanıtmaya başlıyorlar.
Ardından Aralık 2011 yılında Bergama Belediyesi bünyesinde “Dünya Mirası ve Alan Yönetimi Birimi” kurulmuştur. Kanunlarımızdaki adı ile Alan Başkanlığı olan bu birim 2012 Aralık ayına kadar başta Kültür ve Turizm Bakanlığı olmak üzere, farklı üniversiteler, kamu kurum ve kuruluşları ve STK’lar ile farklı konular hakkında ve değişik platformlarda buluşarak Bergama’nın adaylık dosyasını hazırladı. Bu süreçte başta Uluslararası Bergama Sempozyumu (2011/2013) olmak üzere çok sayıda bilimsel toplantı, panel ve konferans düzenlendi, binlerce sayfa ulusal, uluslararası yayın, makale, harita ve belgeler üzerinden literatür taraması yapıldı, farkındalık oluşturmaya yönelik eğitim ve bilgilendirme seminerleri düzenlendi.
Bergama Belediyesi Dünya Mirası ve Alan Yönetimi Başkanlığı ekibi dosya hazırlama sürecinde ofis çalışmaları ve alan gezileri yaparak ortaya çıkan verileri toplantılarda Eşgüdüm ve Danışma Kurullarıyla paylaşmışlardır.
2012 Eylül ayına kadar ki süreç içerisinde Bergama’nın Üstün Evrensel Değerlerini ortaya koyan kriterler netleşti. O ana kadar hazırlanan veriler ile taslak adaylık dosyası UNESCO Dünya Miras Komitesi Merkezi’ne gönderildi. 2012 yılı Kasım ayında komiteden gelen değerlendirme mektubu sonrası dosyanın daha iyi bir şekilde geliştirilmesi için yeni haritalar, görseller ve Bergama’nın adaylık kriterlerinin evrensel anlamda üstün değere sahip olduğunu göstermek için hazırlanan karşılaştırmalı analizler derinleştirildi. 2012 Aralık ayında ise dosya Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndaki uzmanlar ile birlikte genel değerlendirmeye tutuldu. Bu değerlendirme sonrası Ocak 2013’de dosya UNESCO Dünya Miras Komitesi’ne Dış İşleri Bakanlığı aracılığı ile gönderildi.
Eylül 2013’de ise UNESCO’nun görevlendirdiği bir ICOMOS uzmanı yerinde incelemeler için Bergama’yı ziyaret etti. UNESCO Dünya Miras Komitesi’nde dosya ayrıca farklı uzmanlar tarafından da incelenmeye devam edildi. Tüm uzmanların raporlarının birleştirilmesi ile oluşan kimi soruları UNESCO 2013 yılı Eylül ayında Bergama Belediyesi Dünya Mirası ve Alan Yönetimi Birimi’ne gönderdi. Sorular genel olarak seçilen alandaki varlıkların nasıl seçildikleri konusu üzerine yoğunlaşmakta idi. Bu sorulara da açıklayıcı yanıtlar verildikten sonra uzmanların nihai raporları derlenerek ICOMOS tarafından ‘’Öneri Raporu-Recommendation Report’’ hazırlandı. Bu öneriler Dünya Miras Komitesi’nde oy kullanacak 21 Ülkenin Büyükelçilerinin oy kullanacakları Dünya Mirası adayı kültürel ve doğal varlıklar hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olmasını sağlayacak ve yine bu varlıklara ilişkin ICOMOS ’un adaylık konusundaki önerilerini de kapsayacak bir biçimde hazırlandı.
Söz konusu Rapor;
- Adayın listeye girmesi,
- Adayın dosyadaki kimi eksiklikleri tamamlayarak sonraki yıl listeye girmesi,
- Adayın dosyada kimi değişiklikler yaparak sonraki yıllarda (Ülke değişiklikleri en fazla üç yıl içinde tamamlamak zorunda) listeye girmesi,
- Üstün evrensel değere sahip olmadığı için hemen listeye alınmaması, gibi dört farklı öneride bulunabilmektedir.
Bergama için ICOMOS uzmanları bazı değişiklikler yapılarak çok büyük bir alanı kapsayan Dünya Miras Alanının biraz daha küçültülmesi ve bu sayede Helenistik ve Roma Dönemi antik alanlara daha da ağırlık verilmesini önerdiler.
Ancak gerek Kültür ve Turizm Bakanlığı gerekse dosyayı hazırlayan kurum olarak Bergama Belediyesi bu öneriye karşı çıkma kararı aldı. Bu kararımız Mayıs 2014’de UNESCO Türkiye Temsilciliği, ülkemizin UNESCO Daimi Büyükelçiliği ve akademisyenler ile birlikte yapılan bir toplantıda görüşülerek uygun bulundu.
Sonuçta ülkemizin UNESCO Daimi Büyükelçiliği bu kararımızı ve gerekçelerini içeren kısa bilgi notlarını Dünya Miras Komitesi’nin oy kullanacak 20 üyesine ilettiler ve 15-25 Haziran tarihlerinde Katar’ın başkenti Doha’da yapılan toplantılarda görüşülen itiraz kararımız yerinde bulunarak değişiklik yapmadan Bergama’nın listeye girmesi sağlandı (22 Haziran 2014).
Bergama sadece ülkemizde değil tüm UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan varlıklar içinde adaylık sürecindeki çalışmaları en hızlı şekilde yürüterek listeye giren nadir alanlardan birisidir. Bergama’nın Geçici Listeye girişi ile başlayan süreçte hiç vakit kaybı olmadan UNESCO’nun ve ICOMOS’un izlediği adaylık süreci tamamlanmıştır. Bir yerin listeye dahil olması için geçirmesi gereken en kısa sürede, yani 3 yılda Bergama adını listeye yazdırmıştır. Bergama’nın Dünya Miras Listesi kriterleri açısından tartışılmaz değeri bir yana çalışmayı sürdüren Bergama Belediyesi Dünya Mirası ve Alan Yönetimi Birimi’nin; kararlı, özverili ve titiz çalışmaları ile Eşgüdüm ve Danışma Kurullarının desteği bu başarıda ki en önemli etkenler olmuştur.
Bu çalışma Geçici Liste’de 15-20 senedir bekleyen birçok alana ve Geçici Liste ’ye son yıllarda giren onlarca farklı aday alana örnek olabilecek bir sürecin nasıl işletilmesi gerektiği konusunda fikir verebilecek ayrıntılara ve deneyimlere sahiptir.
Dosya hazırlık çalışmaları sürecinde o güne kadar tescili olmayan Roma Su Kemerleri, Kybele Kutsal Alanı, bazı Tümülüsler ve Columbarium gibi göz ardı edilmiş yapılar üzerinden çalışmalar geliştirilerek tescil işlemlerinin yapılması gerçekleştirilmiştir. Ayrıca Bergama’nın somut olmayan kültürel değerleri olan halıcılık, yorgancılık, sepetçilik, parşömen yapımı, gelin çeyizi, sünnet yatağı gibi geleneksel eylemlerin de tescillenmesi işlemleri gerçekleştirilmiştir.