Klarnet Çalma
Bir Yaşam Biçimi Olarak Müzik – Klarnet Çalma
Bergama’da klarnet çalma çok eskilere dayanmaktadır. Klarnet, kentin çok kültürlü yapısı içinde genelde Rum nüfus tarafından icra edilen bir müzik aletiydi. 1900’lü yılların başında Bergama Kaymakamı olan Kemal Bey’in etkisi ile tüm nüfus arasında yayılmıştır.
Özellikle Bergama Atmaca Mahallesi’ndeki sakinler, çocuklarını müzik ile ilgilenmeye daha 4- 5 yaşlarında iken teşvik etmektedirler. Öncelikle çocuklardaki ritim duygusunun gelişmesi için aileleri onlara trampet öğretmektedir. 5-6 yaşlarında iken davul çalmaya geçen çocuklar sonra trampet ve klarneti öğrenmeye başlamaktadır. Klarnet çalmaya başlamadan önce çocukların daha 3-4 yaşlarında iken klarnet üflemeye başlaması ise çok olağan bir gelişmedir. Trampet veya davulu olmayan ailelerin çocukları genelde yağ bidonlarında ritim tutmayı öğrenmektedir. Bu nedenle Bergama’da müzik ile ilgilenen her yetişkinin kendisi çocukken ve yağ bidonları çalarken onu bahçeden veya mahalleden kovalayan bir yakını ile ilgili anıları vardır. Bergamalı klarnet ustaları şimdi aynı yakınlarının kendilerinden sürekli “üfle bir şeyler de gönlümüz açılsın veya çal bir şeyler de oynayalım” şeklinde ricalarda bulunduklarını belirtmektedirler.
Çocuklar küçükken müzik eğitimine ritim ile başladıkları için tüm klarnetçiler aynı zamanda iyi birer davulcudurlar. Aileler içindeki iyi müzisyenler var olsa dahi genelde günümüzdeki çocuklar müziği özellikle de davuldan sonra gelen trampet ve klarnet çalmayı mahalle içindeki ünlü klarnetçi ailelerin ustalarından öğrenmektedir. Öğrenme müzik bilgisinden daha çok çocukların kulaktan duyma yetilerinin yüksekliği nedeni ile kulaktan öğrenme yöntemi ile devam etmektedir. Genelde klarnet çalma ile ünlü olan ustalar kendilerine gelen öğrencilere müzik ve nota bilgisi öğretmek istemelerine karşın hemen hemen her öğrencinin en kısa yoldan (kulaktan öğrenme ile) parçalar çalmayı öğrenmeyi tercih ettiği görülmektedir. Bu öğrencilerin ve ailelerinin geneldeki amacı kısa sürede klarneti iyi bir şekilde çalmayı öğrenmek ve düğün ve diğer eğlencelerde sahne almaya başlamaktır. Bu nedenle yeni öğrencilerin çoğunluğu hala nota bilmemektedir. Bu durum yerli ve yabancı birçok müzik araştırmacısı ve eğitmeninin dikkatini çekerken, Bergamalı klarnet sanatçılarının birçok work-shop çalışması ile caz, blues gibi farklı müzik dallarındaki konserlerin aranılan sanatçıları olmalarını da sağlamıştır.
Günümüzde Bergama’da davul ve diğer müzik aletlerini hemen hemen her aileden sanatçılar çok iyi bir şekilde bilmekte iken klarnet çalma günümüze kadar doğal bir seleksiyon ile bazı ailelerin yetenekleri dâhilinde ön plana çıktıkları bir konuma gelmiştir. Klarnet çalımı ile ilgili olarak ön plana çıkan aileler ve bu aileler içinde de en tanınır klarnet sanatçıları şöyle sıralanabilir:
- Kemal Benli ve Benli Ailesi: Kemal Benli gelmeden eskiden Yund Dağı civarındaki tüm köylerin gelinleri ata binmezlermiş ve düğün başlamazmış. Kemal Benli’nin oğlu Kabak Ahmet ise Yund Dağı civarındaki etkinliklerde baş klarnetçi olma geleneğini babası Kemal Benli’den almıştır. Kabak Ahmet’in düğünlerinde çalmasını isteyen aileler bir yarış içinde olduğu için Kabak Ahmet’in evine sabahın en erken saatlerinde gelir, hatta aile daha uykuda iken gelerek Kabak Ahmet ile anlaşmaya çalışırlarmış. Günümüzde Benli Ailesi’nin klarnet geleneğini sürdüren Ferit Benli ise sayısız yurtiçi ve yurtdışı konserinde sahneye çıkmış ve halen yeni öğrenciler yetiştirmektedir.
- Zeki Şenlendirici, Ergun Şenlendirici ve Şenlendirici Ailesi: Şenlendirici ailesinden ilk kez geniş çaplı üne sahip olan Zeki Şenlendirici ve kuzeni Hüsnü Şenlendirici olmuştur. Hüsnü Şenlendirici özellikle Madra Dağı köylerindeki düğünlerin baş klarnetçisi olmuştur ve sonrasında ünü tüm Türkiye’ye yayılmıştır. Oğlu Ergun Şenlendirici ve Hüsnü Şenlendirici’nin adını taşıyan torun Hüsnü Şenlendirici ise günümüzde gerek Türkiye genelinde ve gerekse yurtdışında aranılan ünlü bir klarnet ustası olmuştur.
- Fahrettin Köfeci ve Köfeci Ailesi: Bölcek, Ayazkent, Kadıköy, Zağnos, Aziziye vb. köyleri kapsayan beldelerde Fahrettin Köfeci gelmeden düğünler ve eğlenceler başlamazmış. Aynı zamanda günümüzde klarnetleri ile ünlü olan Mansur Köfeci ve Ferit Benli’nin klarnet hocalığını yapmış iyi bir öğretmendir.
- Klarnet çalımı ile ilgili olarak ön plana çıkan bu ailelerden farklı olarak öne çıkan klarnet ustaları ise şöyle sıralanabilir:
- İsmail Bergamalı: Köylerde çalarak yetişen İsmail Bergamalı (gerçek soyadı Topyanak’dır) TRT’nin vazgeçemediği klarnet ustasıdır. İsmail Bergama’lı eğitim konusunda ciddi aşamalar kaydederek Bergama klarnet çalma geleneği içinden yetişen tek klarnet ustası olmuştur. Ülkemizin ve dünyanın en iyi klarnet virtüözlerinden birisidir.
- Kerim Yağmuroğlu: Tüm Bergama geneline ve Türkiye’de düğünler ve eğlencelerin aranılan klarnetçisi olan Kerim Yağmuroğlu, oğullarını da çok iyi birer davul ve klarnet ustası olarak yetiştirmiştir. Ufak tefek yapısına karşın 10 saat aralıksız klarnet çalabilecek bir nefes gücüne sahip olması ile ünlüdür.
Günümüzde tüm bu aileler ve isimler arasından çıkarak ulusal ve uluslararası sanat dünyası içinde ismi ile ünlü olan Bergama klarnet çalma geleneğinden gelen klarnetçiler ise şöyle sıralanabilir:
- İsmail Bergamalı
- Hüsnü Şenlendirici
- Altan Gözetlik
- Mansur Köfeci
- Ferit Benli
- Vural Köfeci (Yeni yetişen isim)
- Uğur Ürk (Yeni yetişen isim)
Bu ünlü klarnetçilerin çoğunun Bergama içindeki etkinliklerde kendi soyadları ile sahneye çıkmalarına karşın, ulusal ve uluslararası konserlerde ‘’Bergamalı’’ takma soyadını kullanmaları da bir gelenek olarak karşımıza çıkmaktadır.
Özellikle Bergama’nın Atmaca Mahallesi’ndeki bu kültürel mirasımızın korunmasına yönelik olarak önerilen koruma önlemleri sosyolojik ve kültürel araştırmalar sonrası ancak öneri getirilerek sağlanabilir, bununla birlikte Bergama’da açılacak bir Sanat Meslek Lisesi ile Bergamalı yeni yetişen klarnet çalgıcılarına bilimsel anlamda müzik eğitimi verilmesi, bu iş ile uğraşan neredeyse, tüm ustaların dile getirdiği bir öneridir. Ayrıca hali hazırda ülkemizde onlarca Devlet Konservatuarı bu alan ile ilgili çalışmalar yürütmektedir.
Bergama’da Klarnet Çalma ile ilgili bu güne kadar yapılmış faaliyetler bulunmaktadır. Atmaca Mahallesi sakinlerinin kendi girişimleri ile kurdukları müzik grupları farklı festival ve konserlerde yer almaktadır. Bu sayede bu kültürel zenginlik hakkında tanıtım yapılmakta ve farkındalık oluşturulmaktadır. Ancak amatörce yapılan bu faaliyetler yetersizdir. Bergama Belediyesi Yaşam Boyu Eğitim Merkezi’nde 2014 yılından itibaren sertifikalı eğitimler verilmeye başlanmıştır.
Kaynaklar
Bergama Belediyesi (2017). Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzajı Alan Yönetim Planı 2017-2021, İzmir.
