Bergama Kermesi
Bergama Kermesi
Uluslararası Bergama Festivali olarak da adlandırılan kermes; Anadolu’nun verimli coğrafyasında yaşayan, zengin bir kültürün oluşumunu sağlayan uyarlıkların beşiği olarak kabul gören Bergama’da, her yıl mayıs ayının son haftası ya da haziran ayının ilk hatasında yapılan bir festival olarak, Bergama’nın yerel bayramı biçiminde kutlanmaktadır. Kermes; eğlence, bayram ve panayır gibi anlamları olmakla beraber ulusal düğün dernek, kamu yararına gelir sağlamak için yapılan imece anlamına da gelmektedir.
1934 yılında Gazi Mustafa Kemal, tatbikatları gözlemek amacıyla sıklıkla Ege’nin yerleşim bölgelerine ziyaretler düzenlemekteydi. İzmir Valisi Kazım Dirik, Atatürk’ün Bergama’ya geleceğini duyurmuştur. Gazi, askeri bir törenle karşılandıktan sonra, yerel halk oyunlarından olan Bergama Bengisi’ni, yani bir nevi halk oyunu olan Bergama Zeybeği’ni izlemiş; o sırada tezgâhlarda sergilenen yerel kıyafetlere, el emeği göz nuru ürünlere, etnografik eserlere de hayran kalmıştır. Zaten müzelere, antik değerlere, toplumsal hafızaya, Anadolu medeniyetlerine değer veren bir liderdir. Asklepeion’u ve diğer antik uygarlıkların kalıntılarını görüp çok etkilenmiştir. Binlerce yıldır gelip geçen uygarlıklardan arta kalanların pek çoğunun ya soyulduğunu ya da başka ülkelere gönderildiğini öğrenmiş ve çok üzülmüştür. Bergama Krallığı’nın giderek azalan izlerinden derin üzüntüsünü dile getiren Gazi Paşa, “Böyle olmaz, burasının dâhilde ve hariçte kendini tanıtması lazımdır. Bu müstesna yurt köşemizin insanları için bir panayır, bir şenlik yaparak tanıtma imkânı verilmelidir” demiştir. Gazinin bu önerisi, aylar ve birkaç yıl süren hazırlıklar sonrası 22 Mayıs 1937’de, o yıllarda “Atatürk Şenlikleri” olarak ta kayıtlara geçen ve İzmir Valisi Fazlı Güleç’in önderliğinde düzenlenen Bergama Kermesi olarak, kesintisiz o tarihten ünümüze kadar devam etmiştir. Nasıl ki Bergama tarihini dönemler şeklinde bölümlendirebiliyorsak, üç çeyrek yüzyılı aşkın bir dönemi de Kermesler çağında Bergama başlığı altında toplamamız mümkün olmaktadır. Çünkü Cumhuriyet tarihimiz içinde otantik öğeleri ile yöresel ve etkinlikler bağlamında ulusal düzeyde bilim, sanat ve turizm katılımlı olarak aynı zamanda uluslararası boyutludur.
Kermesin kökeni incelendiğinde; Fransızcada “kermes” fuar, panayır, kasaba eğlencesi, Arapçada “el kırmız” meşe böceklerinden yapılan kırmızı boya, Almancada “kerkmes” kilise gelirini artırmak için meşe böceği toplama, Türkçede ise “keramet” Orta Asya Türklerinde eğlence ve oyun, “kemre” eski Türk dillerinde bağ kütüğü, “germes” Radlof “Büyük Türk Lügatı” Kazak ve Kırgız Türkçesine göre ulusal eğlence, “kerkmek” Sagay Türkçesinde gelir sağlayıcı eğlence anlamına gelmektedir. Bu açıklamalardan da “kermes” sözcüğünün Türkçe olduğu, Arap ve Batı dillerine Türkçeden geçtiği anlaşılmaktadır. Bergama Kermesi buluşu İzmir Valisi Fazlı Güleç’e aittir. Kermes komitesi üyesi ve Halkevi idare memuru Lütfullah Denizer, şöyle yazmıştır notlarında; “…İstanbul şehir tiyatrosu ve opereti sanatçıları artistleri ve bu arada amfileri görmek için Bergama’ya geldikleri vakit hayret içinde kalmışlardı. Akropol tiyatrosunun dar ve dik merdivenlerinden inen ekip içinden bir ses yükseldi: – Bedia ne mükemmel bir amfi, düşün, tasavvur et, harmaniyeler ine bürünmüş binlerce insan helecan içinde (burada oturmuş) bir gladyatör kavgasını ya da Neron’un vahşetini temsil eden artistleri seyrediyor… Bütün bunları hayal et. İzmir’de bu tasarıyı dinleyen Vali Fazlı Güleç’in dimağı Bergama ile dolu, tarihine yaraşan günler yaşaması ile meşguldü. “Ve şöyle der” İstanbul’un yaşadığı 40 gün 40 gece eğlenceleri gibi Bergama’da 7 gün 7 gece olarak yaşatalım. İstanbul’un şehir Tiyatrosu artistleri Akropol ’ün tarihi tiyatrosunda temsiller verecek, her taraftan akın eden binlerce halk bu temsillerde mazinin efsanelerini yaşayacak, görecek, o günlerin heyecanını duyacak kişiyi buraya getirmeye çalışacağız. Esnafımız, bu sayede iktisaden kalkınma yolları içinde bulunacaktır. Her misafirin Bergama’da en az iki lira bıraktığını kabul etsek binlerce iki liralar memlekete bir varlık temin edecek. At yarışları, bengi oyunları, milli danslar, cirit, kalkan oyunları, temsiller, gösteriler özetle geceli gündüzlü dolgun, hummalı eğlencelerle halka neşe ve zindelik saçacağız” demiştir. Genelde bir hafta olarak kutlanmaktadır. Ancak iki, üç veya beş gün ile sınırlandırılarak kutlandığı da olmuştur. Bergama Kermesi ilk olarak 1937 yılında yapılmış ve o tarihten sonra yaklaşık 15 yıl boyunca tamamen sivil inisiyatif ile “Bergama’yı Sevenler Cemiyeti” tarafından düzenlenmiştir. Günümüzde Bergama Belediyesi tarafından organize edilen Kermes, Bergamalıların ve Bergama Kültür ve Sanat Vakfı’nın da desteği ile kesintisiz bir şekilde her yıl yapılmaktadır. Kermesin son yıllarda uluslararası nitelik kazanması nedeni ile yurtdışı katılımcıları sadece etkinlikleri izlememekte aynı zamanda etkinliklerde yer almaktadırlar. Birbirine benzer duran ancak ayrıntılarda birçok farklılık içeren bu tanımlara uygun olarak Bergama Kermesi farklı dallarda birçok farklı etkinliğe ev sahipliği yapmaktadır. Bergama Kermesindeki etkinlik dalları;
Kermesin Yararları
- Haluk Elbe, Bergama Kermesinin birçok yararları arasında en önemlisinin halk üzerindeki pedagojik olduğunu söyler.
- Tanıtım: Bergama’nın tarihsel tanıtımını sağlamak, antikite çerçevesinde başlayıp Türk Dönemi eserlerini tanıtmak
- Turizm: Tanıtımın ardından turizm potansiyeli yaratmak
- Ticaret: Panayır niteliği ile yöresel üretimin pazarlanması olanağı elde etmek (Tarımsal ürünler, tarım aletleri, tohumlar-gübreler fidanlar, zeytincilik, fıstık çamı vb. tarım ile ilgili tanıtım ve satışlar, hazır giyim ürünleri tanıtım ve satış, hediyelik eşya ve ev-mutfak aletleri vb. geniş alanlara yayılan ürünlerin tanıtım ve satışları), (El sanatları sergileri, Yaşayan Hazinelerin konuk edilmesi ve atölye çalışmaları, satış ve uygulamaları)
- Sosyal Kaynaşma: Köylü ile kentliyi, yerli ile turisti, halk ile sanatçıyı kaynaştırmaktır.
- Kültür: Bergama Yöresinin geleneksel zenginliklerini folklor ve sporunu tanımak, işlemek, geliştirmek. Ayrıca tiyatro, edebiyat ve müzik konusunda çeşitli etkinlikler düzenlemek. (halk oyunları, halk müziği, söylenceler, ziyafetler, alaylar, kortejler – koşu, basketbol, trap atışları, oryantiring, cirit vb. geniş alanlara yayılan spor etkinlik ve yarışları – tanınmış spor insanlarının söyleşileri – tiyatro oyunları, çocuk tiyatroları, geleneksel tiyatro oyunları, edebiyat ve şiir dinletileri, halk, pop, caz, opera vb. farklı dallara yayılan konserler ile tiyatro-edebiyat ve müzik dünyasının önde gelen isimleri ile söyleşilerden oluşmaktadır. Söyleşiler de sadece sanat değil, politika, bilim, kadınlar, çevre kirliliği, sokak hayvanları, şehirleşme, turizm veya tarih gibi farklı onlarca konu üzerine olabilmektedir.
Kermesin etkinliklerine ise kullanılan alanlar, Bergama içinde ve çevresinde olmakla birlikte etkinliklerin içeriğine göre farklılık göstermektedir. Bergama’nın Hellenistik Dönem’de başkent olduğu alanı oluşturan Akropol Tepesi, antik dünyanın en büyük ve ünlü üç Asklepieionu’ndan biri olan Bergama Asklepieion’u (Sağlık Tanrısı Asklepios’a adanmış sağlık merkezi), Bağlar Kırı (Şehir stadyumu), Bergama Kent içi ve Kozak Yaylası gibi alanlar kullanılmaktadır. Geçmişte Kermes açılış günü sabah kentlilerin, yöneticilerin, turistlerin ve etkinliklere katılan yarışmacı ve gösteri ekiplerince hep birlikte Bağlar Kırı alanında başladıkları ve kentin merkezinde belediye binası önünde bitirdikleri açılış yürüyüşü (Kortej) ile devam ettiği bilinmektedir. Kermes süresince Bergamalılar ve kermes ziyaretçileri programa göre aynı anda farklı birçok mekânda yapılan gösteri-konser-yarış vb. etkinliklerden ilgi duyduğu veya izlemek istediğine özgürce katılabilmektedir. Az sayıda olmakla birlikte kimi konser ve tiyatro gösterilerine bilet ile girilmektedir. Sabah başlayan ve gece geç saatlere kadar süren programlı etkinlikler dışında Kermes ziyaretçileri kentin ana caddesi üzerinde oluşturulan panayırda yeme-içme gibi ihtiyaçlarını gidermekte, alışveriş yapmakta ve işi (özellikle tarımsal konular) ile ilgili konularda son gelişmeleri öğrenebilmektedir.
Etkinlikler Kermesin son gününde Kozak Yaylası’nda yapılan panayır ve folklor etkinlikleri ile sonlandırılmaktadır.
Etkinlikler Bergama’da antik çağlarda yapılan ve o dönemde çok ünlü olan Athena Nikephoros Şenlikleri, Demeter ve Tohum Atma Şenlikleri, Thesmophoria Şenliği ve Dionysos Şenlikleri’nin uzantısı olma niteliğine sahiptir. Bu nitelik sadece etkinliklerin benzerliği, çeşitliliği ve coşkulu katılım ile ilgili değil aynı zamanda etkinliklere ev sahipliği yapan antik mekânların ve antik yapıların da tarihsel sürekliğinin devam ettiriyor olması ile desteklenmektedir.
1937 yılından bu yana düzenli olarak yapılan Kermesin, son yıllarda düzenleme işleri ve finansal ihtiyaçlarını Bergama Belediyesi yüklenmektedir. Bu nedenle etkinliklerin çerçevesi Belediye’nin insan ve finansal gücü çerçevesinde belirlenmektedir. Bergama Halkı, Bergama Kaymakamlığı, BERKSAV’ın da (Bergama Kültür ve Sanat Vakfı) Kermes’e katkıları bulunmaktadır.
Kaynaklar
Bergama Belediyesi (2017). Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzajı Alan Yönetim Planı 2017-2021, İzmir.
Eriş, E. (2011). Kermeslerle Bergama’nın Yakın Tarihi. Bergama Belediyesi Kültür Yayınları, İzmir.
Gökovalı, Ş. (2017). Uygarlığın Özeti Bergama, Bergama Belediyesi Yayınları, İzmir.
Özgentürk, N. (2018). Tarihin Işığında Cumhuriyetin İlk Şenliği Bergama Kermesi. Bergama Belediyesi Kültür Yayınları. İzmir.
